Mahatma Gandhi
દેશની આઝાદી પછી, મહાત્મા ગાંધી આપણા બધાને છોડીને ચાલ્યા ગયા, પરંતુ તેમના વિચારો આજે પણ જીવંત છે. આ જ કારણ છે કે ભારતીય ચલણ પર મહાત્મા ગાંધીનું નામ પણ દેખાય છે, પરંતુ શું તેઓ RBIની પહેલી પસંદગી હતા?
જ્યારે પણ આપણે હાથમાં પૈસા ગણીએ છીએ, ત્યારે દરેક નોટ પર મહાત્મા ગાંધી દેખાય છે. ભારતીય ચલણ પર રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો હોવો એ સામાન્ય વાત લાગે છે, પરંતુ ભારતીય ચલણ પર મહાત્મા ગાંધી કેવી રીતે આવ્યા? મહાત્મા ગાંધી પહેલા ભારતીય ચલણી નોટો પર કોણ હતું? મહાત્મા ગાંધી સિવાય, ભારતીય ચલણ માટે રિઝર્વ બેંક પાસે કયા વિકલ્પો હતા? આજે આપણે આ જાણીશું…
હકીકતમાં, ભારતીય ચલણી નોટોમાંથી મહાત્મા ગાંધીના ચિત્રો દૂર કરવા માટે ઘણી હિમાયત થઈ છે. કેટલાક લોકોએ બાપુની જગ્યાએ સુભાષચંદ્ર બોઝનો ફોટો મૂકવાની હિમાયત કરી હતી અને કેટલાકે ભગતસિંહનો ફોટો મૂકવાની હિમાયત કરી હતી, પરંતુ બાપુ જ્યાં હતા ત્યાં જ રહ્યા. હવે સીધા વિષય પર આવીએ.
જો ગાંધી નહીં તો કોણ?
ભારતની આઝાદી પહેલા, બ્રિટિશ ભારતમાં, ભારતીય ચલણ પર બ્રિટિશ રાજાઓના ચિત્રો હતા. આ રાજા જ્યોર્જ પંચમના ફોટોગ્રાફ્સ હતા. ૧૫ ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ના રોજ દેશ આઝાદ થયા પછી પણ, દેશનું બંધારણ ન બને ત્યાં સુધી આ નોટો છાપાતી રહી. જોકે, આઝાદી પછી બધા માનતા હતા કે રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર ભારતીય ચલણી નોટો પર હોવું જોઈએ, પરંતુ અશોક સ્તંભ પર સર્વસંમતિ હતી. ૧૯૫૦માં પહેલી વાર ૨, ૩, ૧૦ અને ૧૦૦ રૂપિયાની નોટો છાપવામાં આવી હતી. આ નોટો પર અશોક સ્તંભનું ચિત્ર પણ છાપેલું હતું.
બાપુ પહેલા, આ ચલણી નોટો પર પણ જોવા મળતા હતા
સ્વતંત્રતા પછી, ભારતીય ચલણમાં પ્રયોગો ચાલુ રહ્યા. ૧૯૫૦ થી ૬૦ ની વચ્ચે, વાઘ અને હરણ જેવા પ્રાણીઓના ચિત્રો પણ નોટો પર છાપવામાં આવ્યા હતા. આ ઉપરાંત, બદલાતા ભારત એટલે કે હીરાકુડ ડેમ, આર્યભટ્ટ સેટેલાઇટ, બૃહદેશ્વર મંદિરના ચિત્રો પણ નોટો પર દર્શાવવામાં આવ્યા હતા. અહેવાલો અનુસાર, ગાંધી ઉપરાંત, ચલણી નોટો પર છાપવા માટે RBI પાસે આવેલા ચિત્રોની યાદીમાં જવાહરલાલ નેહરુ, સુભાષ ચંદ્ર બોઝ, સરદાર પટેલ, દેવી લક્ષ્મી અને ભગવાન ગણેશ જેવા દેવતાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.
ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર ક્યારે દેખાયું?
૧૯૬૯માં, મહાત્મા ગાંધીની ૧૦૦મી જન્મજયંતિ નિમિત્તે, ભારતીય ચલણ પર તેમના ચિત્રો છાપવામાં આવ્યા હતા. આમાં મહાત્મા ગાંધીને બેઠા દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, તેમની પાછળ સેવાગ્રામ આશ્રમના ચિત્રો હતા. ભારતીય રિઝર્વ બેંકે ૧૯૮૭ થી નિયમિતપણે ભારતીય ચલણ પર મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર છાપવાનું શરૂ કર્યું.
