UPI
PhonePe અને Google Pay: ડિજિટલ પેમેન્ટ સેક્ટરમાં Paytm, Bhim, Amazon અને WhatsApp જેવી કંપનીઓ પણ છે. પરંતુ, તેમાંથી કોઈ PhonePe અને Google Pay ના શાસન સાથે સ્પર્ધા કરી શકે તેવી સ્થિતિમાં નથી.
PhonePe અને Google Pay: UPI એ પેમેન્ટ સિસ્ટમમાં આમૂલ પરિવર્તન કર્યું છે. થોડા વર્ષો પહેલા, પૈસા મોકલવા એ માથાનો દુખાવો હતો, પરંતુ હવે તમે થોડી સેકંડમાં ગમે ત્યાં અને ગમે ત્યારે પૈસા મોકલી શકો છો. UPIની સફળતા એવી છે કે ગામડાઓમાં નાની દુકાનોમાં પણ તેને સરળતાથી સ્વીકારવામાં આવી રહી છે. પરંતુ, 7 વર્ષ પહેલા અસ્તિત્વમાં આવેલ UPI આવા ખતરાનો સામનો કરી રહ્યું છે, તેના વિશે જાણવા છતાં હજુ સુધી કોઈ ઉકેલ મળ્યો નથી. આ ખતરો PhonePe અને Google Pay ના રૂપમાં છે. ચાલો આ વિશે વિગતવાર જાણીએ.
PhonePe અને Google Pay પાસે 85 ટકા માર્કેટ શેર છે
ખરેખર, PhonePe અને Google Pay ડિજિટલ પેમેન્ટ ક્ષેત્રની બે મોટી કંપનીઓ છે. તેમની પાસે લગભગ 85 ટકા બજાર હિસ્સો છે. આ બંને કંપનીઓએ ડિજિટલ પેમેન્ટ સેક્ટરમાં તેમની દ્વિપક્ષીય રચના કરી છે. અન્ય કોઈ કંપની તેમની સ્પર્ધામાં પોતાનું સ્થાન બનાવી શકવા સક્ષમ નથી. Paytm તેમની સામે મક્કમતાથી ઉભું હતું. પરંતુ, આરબીઆઈ દ્વારા પેટીએમ પેમેન્ટ્સ બેંક પર પ્રતિબંધ પછી, તેની સ્થિતિ ઘણી નબળી થઈ ગઈ છે. ત્યારથી, એક ભય ઉભો થયો છે કે જો PhonePe અથવા Google Pay સાથે ક્યારેય આવી કોઈ સમસ્યા ઉભી થશે તો પરિસ્થિતિ ખૂબ જ ગંભીર બની જશે.
UPI નેટવર્ક પર કબજો કરતી બંને કંપનીઓ વિદેશી નિયંત્રણ હેઠળ છે.
UPI સપ્ટેમ્બર 2017માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સમય દરમિયાન UPI વ્યવહારોની સંખ્યા 0.4 અબજ હતી, જે સપ્ટેમ્બર 2024માં વધીને 15 અબજથી વધુ થઈ ગઈ છે. આ ઉપરાંત ટ્રાન્ઝેક્શનનો આંકડો પણ 140 લાખ કરોડને વટાવી ગયો છે. 30 કરોડથી વધુ લોકો અને 5 કરોડ વેપારીઓ તેનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. આટલા વિશાળ UPI નેટવર્ક પર કબજો કરતી બંને કંપનીઓ વિદેશી નિયંત્રણ હેઠળ છે. PhonePe નો બજારહિસ્સો લગભગ 48.36 ટકા, Google Payનો 37.3 ટકા અને Paytmનો 7.2 ટકા છે. સરકારી UPI એપ BHIMની હાલત ખૂબ જ ખરાબ છે. તેનો બજાર હિસ્સો 1 ટકાથી ઓછો છે.
કંપનીઓ માર્કેટ શેર ઘટાડવા માટે કોઈ પગલાં નથી લઈ રહી
આવા બે મોટા ખેલાડીઓની હાજરીને કારણે અન્ય કોઈને તક મળી રહી નથી. એમેઝોન અને વોટ્સએપ પણ આ સેક્ટરમાં પ્રવેશ્યા પરંતુ તેમાં ઘણો વિલંબ થયો. આ કારણે તે પોતે રેસમાં સામેલ નથી. આ તમામ કારણોને લીધે, UPIનું સંચાલન કરતી સંસ્થા નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI)એ ચાર વર્ષ પહેલા સિસ્ટમમાં ફેરફાર કરવાનું શરૂ કર્યું હતું. NPCI એ પણ મહત્તમ માર્કેટ શેર કેપ 30 ટકા નક્કી કર્યું હતું. આ માટે બે વર્ષની સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી હતી. આ પછી, તેને ફરીથી 2 વર્ષ માટે 31 ડિસેમ્બર, 2024 સુધી સ્થગિત કરવામાં આવી હતી. હવે એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ સમયમર્યાદાને પણ આગળ વધારવામાં આવશે. તેનાથી પણ વધુ નવાઈની વાત એ છે કે આ 4 વર્ષમાં કોઈ પણ કંપનીએ પોતાનો માર્કેટ શેર ઘટાડવા માટે કંઈ કર્યું નથી.
